Eindelijk is er dan een Nederlandse vertaling in boekvorm van het tweede deel van Het Kapitaal van Karl Marx. En daar hebben we lang op moeten wachten, om precies te zijn sinds 1885.
Enige jaren geleden verscheen deze vertaling van Leendert Erkelens al op internet. Het verschijnen van deze vertaling in boekvorm mag met recht een historische gebeurtenis genoemd worden. Het tweede deel van Het Kapitaal, met als ondertitel Het circulatieproces van het kapitaal, is voor het grootste deel door Marx geschreven, nog voordat het eerste deel van Het Kapitaal uitkwam in 1867. In de jaren 1870-1880 schreef Marx verder aan deel II en deel III, dat ook al deels in concept gereed was voor het verschijnen van het eerste deel.
Om allerlei redenen kwam Marx er niet meer aan toe om deze delen ook zelf te publiceren. Engels heeft zich na de dood van Marx in 1883 met veel inspanning van die taak gekweten. In 1885 verscheen de eerste Duitse druk van het tweede deel. In het voorwoord van 1885 (gedateerd op 5 mei, de verjaardag van Marx) schrijft Engels dat het ‘geen gemakkelijke opgave’ was en hij spreekt over het ‘grote aantal beschikbare, meestal fragmentarische, teksten’. Engels geeft een overzicht van de verschillende manuscripten van Marx die hij gebruikt heeft bij de eindredactie van deel II.
In de loop van de tijd is er veel gedebatteerd over de manier waarop Engels deze fragmentarische teksten van Marx omgewerkt heeft tot de delen II en III van Het Kapitaal. Deze discussies zijn recent aangewakkerd door het verschijnen van nieuwe delen in de tweede MEGA-serie, de Marx Engels Gesamtausgabe.
Het belang van de Nederlandse vertaling van het tweede deel is dat de drie delen van Het Kapitaal een onlosmakelijk geheel vormen. Zonder Nederlandse vertaling haken lezers die het Engels, Duits of Frans onvoldoende beheersen na het lezen van het eerste deel af. België was overigens een voorhoede bij de eerste Franstalige vertaling van dit deel. Onder organisatorische leiding van Emile Vandervelde en Louis de Brouckère vertaalde de BWP-POB, via haar satelliet Institut des Sciences Sociales, het werk in 1900-1902 (verschillende delen, vertaald door Julian Borchardt en Hippolyte Vanderrydt). Het was te danken aan het vertrouwen in de BWP bij Marx’ dochter Laura Marx en schoonzoon Paul Lafargue dat België deze eer kreeg toebedeeld. Deze vertaling zou tot aan WOII als standaard dienen voor wetenschappers. Terecht viel in Le Peuple te lezen dat België nu ook op de kaart stond als wegbereider van het internationale onderzoek naar de grondslagen van het kapitalisme.
Het kapitalisme vormt een eenheid van productieproces (het onderwerp van deel I) en van circulatieproces (het onderwerp van deel II). Het belang van het tweede deel wordt in de discussies vaak onderschat of vergeten en dat is zeer ten onrechte. Engels was daar in 1885 al bang voor.
Het circulerende kapitaal van het ontwikkelde industrieel kapitalisme neemt noodzakelijkerwijs steeds nieuwe vormen aan: van geldkapitaal naar productiemiddelen en arbeidskracht, naar waren en weer naar (meer) geldkapitaal. Het verschijnt steeds in de metamorfosen van geldkapitaal, productief kapitaal en warenkapitaal. Dit gaat opeenvolgend en tegelijkertijd, continu en discontinu. In dit kader maakt Marx een belangrijk onderscheid tussen circulerend en vast kapitaal.
Deel II van Het Kapitaal bespreekt hoe de klassenverhoudingen zich in de eenheid van productie en circulatie ontwikkelen. Er is voortdurend sprake van koop en verkoop (ook van de waar arbeidskracht), een voortdurende beweging van waren en geld. De productie van waarde en meerwaarde kan niet zonder de circulatie, niet zonder de productie en verkoop van waren en de realisatie van waarde en meerwaarde. De circulatie van het kapitaal veronderstelt een al ontwikkelde vorm van kapitalistische productie, want het veronderstelt het bestaan van een klasse van loonarbeiders. Dit impliceert vanzelfsprekend ook klassenstrijd, die verder aan bod komt in het derde deel van Het Kapitaal.
Deel II is nodig om de handelscyclus te begrijpen, en de problemen van de markt, van de realisatie van waarde en meerwaarde en nog veel meer. Pas bij de analyse van de reproductie van het kapitaal en het kapitalisme in zijn totaliteit kan Marx de hele complexiteit van de ingebouwde tegenstrijdigheden van de individuele waar – waar het eerste deel van Het Kapitaal mee begint – uit de doeken doen.
Deel II gaat over de reproductie en circulatie en de accumulatie van het totale sociale kapitaal. Daartoe ontwikkelde Marx onder andere zijn veel bediscussieerde reproductieschema’s.
Karl Marx, Het Kapitaal, deel II. 2018, 446 pagina’s, 25 euro. Voorradig bij De Groene Waterman (Antwerpen). U kan ook de vertaling online vinden op de Nederlandstalige versie van marxists.org.