Of de campagne van ‘Sign For My Future’ (SFMF) een ‘breed draagvlak’ nodig had gedomineerd door private economische spelers? Mijn oordeelsvermogen antwoordt stellig negatief. De redenen daarvoor gebieden stil te staan bij bestaande sociale verhoudingen en gebruik van ogenschijnlijk democratische methoden. De kritische analyse gaf aanleiding tot het formuleren van een solidair en democratische alternatief, geboren onder de naam ‘Sign For Our Future’.
Met SFMF wou men op zoek naar een ‘breed draagvlak’. Waartoe moet de steun van burgers echter werkelijk dienen, terwijl een noemenswaardige lijst van invloedrijke ambassadeurs hun standpunten eenvoudig via bestaande lobbykanalen verdedigd krijgen? Bestaan dan plots geen lobbystructuren meer? Wat betekent in het licht van zoveel economische belangen de stem van een burger? Het eenvoudige antwoord op deze cruciale lijkt allesbehalve evident. Zou het kunnen dat de campagne hiermee de geactiveerde burger met een kluitje in het riet wenst te sturen? Als een ‘Bedankt voor de beweging, van hier af aan, nemen wij het wel over’?
Frederik Van Driessche is psycholoog, psychotherapeut en psychoanalyticus te Gent, Secretaris Maatschappij voor het Gezelschap voor Psychoanalyse en Psychotherapie (GPP) en mede-oprichter van de recente vzw Animus-be, een vzw ter facilitering van interdisciplinaire samenwerkingsverbanden in de Geestelijke Gezondheidszorg in België.
Een democratisch vraagstuk
Het opzet van SFMF confronteert ons met een maatschappelijk en democratisch vraagstuk omtrent het mobiliseren van burgerstemmen en het gebruik van de term ‘burgerinitiatief’. In naam van welk principe zou een burger moeten instemmen met een ‘breed draagvlak’-campagne ter verduurzaming van lokale (Belgische) economie, die van haar overheid niets minder eist dan de garantie van het eigen voortbestaan?
Illustreert de campagne hiermee niet het steeds kritieker gebruik van democratische mobilisering? Een bijzondere verschuiving die overigens onze huidige democratie typeert en waaraan digitale media en moderne communicatiekanalen een belangrijke bijdrage leveren. Verdieping via inhoudelijke bijdragen en debatten worden vervangen door likes van korte, en snel te consumeren boodschappen. In de SFMFcampagne was dat niet anders. Was het voor het tot het tot stand brengen van dat ‘brede draagvlak’ niet eerlijker geweest het debat ten gronde voeren, alvorens tot eisen overgaan? Of gaan we collectief akkoord dat opinievorming voortaan gebeurt op basis van desinformerende zinsneden en slogans?
ME, MYSELF & I – De ethische valstrik van de Goede Intenties
Niemand hoeft echter te twijfelen aan de goede intenties van de oprichters van SFMF. En één voor één zullen alle mede-ondertekenaars het ook zeer goed voorhebben met ons, met de economie en het klimaat. Maar deze goede intenties gaan expliciet gepaard met strikt egoïstische redenen, opduikend in de naam ‘Sign For My Future’. Het illustreert de waarheid aan het werk in elk hardnekkige hulpverlenerssyndroom, waaraan onze Captains of Society eveneens lijden. Met de diepzinnige woorden van de maatschappijkritische psychoanalyticus Jacques Lacan: ‘Ik wil het goede voor iedereen, naar het beeld van mijn goede, zolang het afhangt van mijn inspanning’.1
Echt democratisch en ontvoogdend kan men SFMF daarom moeilijk noemen, solidair al evenmin. Het dogmatisch-paternalistisch karakter van de campagne werd niet eens versluierd of verbloemd. Critici die na lancering opriepen tot diversiteit in het debat werden daags erop in De Tijd op een agressieve toon verketterd. Deze critici hekelden de duidelijke particuliere zakenbelangen van de ondertekenaars, en zij bestempelden hen dan ook terecht als ‘Sign For YOUR Future’. De ideologische keizer had geen kleren meer aan, en dus omschreef de zakenkrant deze kritiek als een ‘watermeloenenoffensief’.
We kunnen de campagne dus gerust op de letter nemen. SFMF reduceert meer zijn dan een campagne geleid door eigenbelang en zelfbehoud, het toekomstgericht garanderen van de stabiliteit en competitieve positie van het ‘IK’ (ttz: bedrijven) en van de Belgische economie binnen Europa. In het eigen programma staat expliciet te lezen: ‘De volgende regering moet ervoor zorgen dat de oplossingen die broeikasgassen verminderen, beschikbaar, betaalbaar en aantrekkelijk zijn voor burgers en bedrijven’ (nvda: Piet Colruyt eist 10% return on investment per jaar). Laat gerust even onbesproken dat men het enkel over broeikasgassen heeft.
Enkele kritische partijen uit het middenveld, met name Climaxi en Fair-Fin, besloten daarom hun schouders niet onder dit initiatief te zetten en namen duidelijk standpunt in: ‘Waar we het niet mee eens zijn, is dat overheden hun middelen voornamelijk moeten inzetten om het risico weg te nemen voor privé-investeerders en hun winsten veilig te stellen, zoals het geval is bij de initiatieven die hierboven vernoemd worden. Als de overheid, wijzelf dus, investeert, dan mogen die investeringen op maat van iedereen in de samenleving gebeuren. Dat zeggen we helemaal niet omdat we tegen die bedrijven zijn. Wel omdat korte termijn winstbejag een belangrijk onderdeel van het klimaatprobleem is en dus geen prioriteit zou mogen zijn in het vinden van een oplossing. Bedrijven die oprecht mee willen werken aan een rechtvaardige transitie dragen ook zelf risico’s: is dat niet de essentie van ondernemen?’ – Fairfin
Welk alternatief?
Intussen regent het internationale rapporten en aanbevelingen. Daaruit blijkt met groeiende consensus dat in een ambitieus klimaatbeleid iedereen een bijzondere bijdrage zal moeten leveren – ook economische grootmachten. In de vereiste transitie zullen ook zij hun verantwoordelijkheid moeten nemen en het bijhorende verlies incasseren. Net daar knelt het SFMFschoentje helemaal. Is het aanvaardbaar de gewenste ‘system change’ waar te maken zonder te interveniëren in de logica en structuren van de heersende neoliberale economie en dus van het kapitalisme? Wetende dat het kapitalisme niet langer enkel ten koste gaat van de solidariteit tussen het volk, maar ook van natuur en klimaat, dringt zich de radicale herverdeling op van de middelen, productie en rechten – zowel op lokaal als globaal niveau.
‘OUR Future’ – op zoek naar een solidair model
‘To avoid warming of the kind the IPCC now calls catastrophic requires a complete rebuilding of the entire energy infrastructure of the world, a thorough reworking of agricultural practices and diet to entirely eliminate carbon emissions from farming, and a battery of cultural changes to the way those of us in the wealthy West, at least, conduct our lives. And we need to do all of that in two, or possibly three, decades.’ – David Wallace-Wells, UN Says Climate Genocide Is Coming. It’s Actually Worse Than That.
De eenvoudige rijkdom der taal stond toe op Facebook een kleine tegencampagne te starten, maar mag het wat meer zijn? Het experiment van ‘Sign For Our Future’ maakte duidelijk dat er een collectief platform ontbreekt dat voor een werkelijke solidaire klimaatbeweging noodzakelijk is. Bij voorkeur vertrekt dit vanuit kritisch burgerschap, is het activerend en uitnodigend tot uitbouw van een samenwerkingsnetwerk van burgers, middenveld en lokale initiatieven. Dergelijke samenwerking kan instaan voor bevordering van degelijk geïnformeerde posities, waarbij ook onafhankelijke standpunten en individuele verscheidenheid verdragen worden.
Om de verhoopte radicale ‘system change’ door te voeren en de transitie naar een werkelijk klimaatbeleid waar te maken, lijkt het deugdzaam in de uitbouw ervan rekening te houden met alvast volgende principes: a) maatschappelijk-solidair, b) leefbaarheid en de uitputbaarheid van de hulpbronnen die de planeet ons biedt, c) erkennen van de meerwaarde van minder consumeren, d) in rekening brengen van impact op maatschappelijke herverdeling en op het leven van andere volkeren, e) uitwerken en stimuleren van deelplatforms en deeleconomie, f) faciliteren van lokale circulaire economische samenwerkingen.
De keuze is duidelijk en moet durven gemaakt worden: kiezen we angstig voor het behoud van het oude gekende en lappen we het systeem snel even op om verder af te stevenen op een zo ‘point de non retour’? Of durven we moedig ook de ongekende pistes bewandelen, deze die radicalere veranderingen durven doorvoeren, die niet wijken voor het fundamenteel bevragen en aanpakken van een systeem dat slechts winstkapitalisatie en ‘investeringszekerheid’ nastreeft en daarmee structurele sociale ongelijkheid vergroot?
De gelijke rechten en kansen van burgers staan diametraal tegenover de belangen van economisch geconcentreerde machten. Dit heeft zijn gevolgen voor democratie, participatie en politiek. Mits samenwerking en de nodige creativiteit komen we mogelijks werkelijk tot een maatschappelijk transitieproject, waarbij een ‘breed draagvlak’ wel eens echt van cruciaal belang zal zijn.
Let’s start!
De tijd is rijp voor het ontwikkelen van een solidair klimaatcollectief, het mag gerust geadopteerd worden onder de naam ‘Sign For OUR Future’. Wars van de bestaande machtsverdelingen mag het de weg banen voor een alternatieve logica, voor een duurzame economie die solidair rekening houdt met de grenzen van onze planeet. Het initiatief voor een dergelijk alternatief ligt niet in handen van enkele economische grootmachten, maar richt zicht tot ieders actief en creatief denken, en het impliceert ook disruptie.2
Bronnen
*De Smet Brecht, Pascal Debruyne, Stephen Bouquin & Lude De Witte, Kapitalisme: de olifant in de klimaatkamer, Apache, apache.be, 5/02/2019.
*De Witte Ludo, Klimaatactivisme: de laatste aarzeling op weg naar het ecosocialisme?, Apache, apache.be, 14/02/2019.
*Fairfin, De sociale rechtvaardigheid van de transitie staat of valt met de manier waarop we ze financieren, fairfin.be, 5 februari 2019.
*Hagedorn G. e.a., Concerns of young protesters are justified, Science, 12 Apr 2019: Vol. 364, Issue 6436, pp. 139-140.
*Badiou Alain (interview), Filosoof Alain Badiou pleit voor nieuw soort communisme, Knack, knack.be, 26/03/2019.
Noten
1 Lacan, J., (1986 (1959-1960)), Le Séminaire, Livre VII, L’éthique de la psychanalyse. Paris: Seuil, p.220.
2 In een interview met Knack schuwt ook Frans filosoof Alain Badiou de consequentie der gedachten niet wanneer hij stelt: ‘Zolang je het kapitalisme niet uitroeit, zal je ook geen oplossing vinden voor het klimaatvraagstuk’.