De dood van Jina Amini, een Koerdische vrouw uit Iran, vermoord door politiegeweld in Teheran, leidt al weken tot een golf van protest. Vrouwen scandeerden “Jin Jîyan Azadi”. Deze slogan werd evenwel weinig gehoord in de Westerse media. We zagen al snel dat de oorspronkelijke boodschap werd gedepolitiseerd en vervolgens herleid tot “Woman Life Freedom”, met het afknippen van een lokje haar als zichtbaar symbool. Maar wat schuilt er zich dan werkelijk achter deze slogan?
Deniz Agbaba is kernlid van het activistennetwerk HoTm. Zij groeide op in een Koerdisch arbeidersgezin te Genk. Op haar negentiende verhuisde ze naar Brussel en behaalde een Master Agogische Wetenschappen aan de VUB. Haar papa nam deel aan de vele mijnstakingen. Zelf had ze, vanwege armoede, een eerste job op haar dertiende. Dat werd een inspiratiebron voor haar syndicaal engagement. Haar moeder bracht haar het Koerdisch activisme bij. Dat opende voor haar een wereld van Vrede, Pacifisme en Migratie. Ze is een vurig verdedigster van mensen zonder wettig verblijf, vrouwenrechten en het klimaat. Deniz is lid van MF-Brussel.
JinaAmini … beter bekend als #MahsaAmini
Op 16 september 2022 stierf in Teheran de tweeëntwintigjarige Jina door politiegeweld. Zij werd brutaal gearresteerd en daarbij op haar hoofd geslagen door de zedenpolitie. Jina viel in een coma en enkele dagen later overleed zij aan haar verwondingen in het ziekenhuis. De overheid ontkende alle betrokkenheid. Daarop braken er protesten uit in de buurt van het Kasra ziekenhuis in Teheran. Koerdische feministen liepen door de straten en schreeuwden “Jin Jîyan Azadi” wat “Vrouw, Leven, Vrijheid” betekent. Ook knipten vrouwen hun lokken haar af als uiting van verzet, waarbij zij ook meegaven dat het in Iran verboden is om hun Koerdische naam te gebruiken. Daarom staat Jina in Iran en het Westen ook bekend onder haar Perzische naam Mahsa. Het protest sloeg snel over naar verschillende steden van de Koerdische provincie, waaronder Seqiz (Saqqez), Sine (Sanandaj, de thuisstad van Jina), Dîwandere (Divandarreh), Bane (Baneh) en Bîcar (Bijar).
De Iraanse overheid reageerde met gewelddadige repressie om de demonstranten in toom te houden. Het regime hoopte dat dit de bevolking voldoende zou schokken om zichzelf gedeisd te houden, maar deze tactiek werkt duidelijk niet. Ook in andere steden van Iran kwamen burgers, waaronder voornamelijk jonge vrouwen, de straat op om te protesteren tegen het onderdrukkende regime. Op dit eigenste moment raast het geweld van de Iraanse overheid nog steeds door het land en voornamelijk de Koerdische steden zijn zwaar getroffen. Enkele weken geleden werden nog militaire voertuigen gebruikt in Mehabad (Mahabad) en Ciwanro (Javanrud) om de protesten hardhandig te onderdrukken. De repressie van de Iraanse overheid eiste al verschillende honderden doden.
De protesten in Iran maken deel uit van een intersectionele strijd. Een strijd voor het zelfbeschikkingsrecht van de vrouw, tegen de onderdrukking van de vrouw door het (islamitisch) patriarchaat, tegen de onderdrukking van minderheden, en de oproep voor meer economische rechtvaardigheid gericht tegen de Iraanse grootstedelijke bourgeoisie. Maar hoe komt het dat deze complexe en meervoudige boodschap verloren gaat in de Westerse media, waarbij we veronderstellen dat het louter protest is tegen de Hijab?
De eenzijdige kijk van het Westen
Even talmde men in het Westen om aandacht te geven aan de protesten. Eenmaal het nieuwswaardig werd geacht, begonnen mediafiguren zichzelf te representeren als “experten” over de geschiedenis van Iran. Het vertoog is dan ook gekend: Iran vrij leefde onder sjah Mohammad Reza Pahlav, maar Ruholla Khomeini bracht hem ten val en besloot vervolgens de Islamitische Republiek op te richten. Zijn regime zou vanaf dan de Iraniërs strenge islamitische regels opleggen. De media vergeet hierbij wel te vermelden dat de autocratische sjah begin jaren 1950 werd verjaagd door zijn eigen bevolking, waarna Mohammad Mossadeq werd verkozen als premier van een socialistisch bestel. Tijdens Mossadeqs regeerperiode, die minder dan 2 jaar duurde, richtte hij een sociale zekerheid op en nationaliseerde hij de olie-industrie. De CIA besloot daarom om een coup te plegen om haar economische en geopolitieke belangen veilig te stellen. Deze staatsgreep bracht dan ook de sjah terug aan de macht.
Het opportuun weglaten van de cruciale en reactionaire rol van het Westen in de moderne geschiedenis van Iran is daarom een daad van depolitisering. De sjah was een anti-democratisch figuur die alleen bij gratie van het Westen zijn macht kon behouden. Het fnuiken van de democratie door toedoen van het Westen bracht ons tot deze situatie. Wat we in het Westen zien, is een revisie van de geschiedenis van het heden. En deze depolitisering zet zich ook verder in hoe wordt omgegaan met de slogan “Jin, Jîyan, Azadi”. Het werd vertaald als “Woman, Life, Freedom” (Engels) of “Zan, Zendaghi, Azadi” (Perzisch). Westerse celebrities en politici gingen helemaal wild op de sociale media met deze slogan met de bedoeling de aandacht op henzelf te vestigen. Allen knipten ze hun haar af als deel van een voorspelbare en inhoudsloze performance, maar niemand die eigenlijk wist wat de werkelijke betekenis was van deze symbolische daad. Ook modehuizen zoals Gucci en Balenciaga lieten zich niet onbetuigd om de slogan “Women, Life, Freedom” te recupereren. Net zoals ten tijde van #BLM hadden multinationals wederom een manier gevonden om hun eigen imago op te smukken en mee te surfen op een trending hashtag. Wat evengoed kan gezegd worden over onze opiniemakers, veelal mannelijk en wit. Vanuit hun white savior complex willen zij nu de Iraanse vrouwen bevrijden van de hijab. De eigen cultuuroorlogjes hier moeten gevoerd worden op kap van de vrouwenstrijd in een ander continent, waarbij deze mediagezichten weinig of niets mede te delen hebben over de eisen tot meer democratie en zelfbeschikkingsrecht.
Jieologie en het onstaan van Jin Jîyan Azadi
Maar wat is nu de werkelijke betekenis van “Jin, Jîyan, Azadi”? We kunnen deze slogan traceren naar het einde van de twintigste eeuw. Abdullah Öcalan, leider van de PKK, vond dat het feminisme zichzelf moest heruitvinden, gericht tegen de heersende koloniale en kapitalistische structuren. Het zijn namelijk deze structuren die het patriarchaat in stand houden. De vrouwenbeweging van de PKK ontwikkelt de Jineologie: een vrouwenwetenschap die zich afzet van het kolonialisme en kapitalisme. Hierbij ziet de slogan “Jin Jîyan Azadi” het levenslicht. Deze vrouwenwetenschap werd overgenomen door de YPJ. Dit is de vrouwenbeweging van de YPG, de Koerdische strijdkrachten in Syrië die vochten tegen de IS. Het uitgangspunt van deze wetenschap houdt in dat de samenleving niet vrij kan zijn zonder dat de vrouw in de samenleving vrij is. En dit kan alleen door radicale gendergelijkheid te implementeren in alle lagen van de samenleving. In Rojava, de autonome Koerdische administratie in Noord-Oost Syrië, is de vrijheid van de vrouw cruciaal voor het slagen van hun nieuw samenlevingsmodel. Vrouwen spelen een essentiële rol in alle sectoren van de samenleving. Zij maken mee beleid door functies te bekleden in het politieke bestel, de economische sectoren, justitie en andere instituties. Dit gaat dus een stuk verder dan het dominant Westers feminisme, dat gedragen wordt door een individualistisch wereldbeeld zonder aanstalten te maken om de collectieve samenleving te hervormen.
Het Rojava-model is dus uniek in het Midden-Oosten, en de slogan “Jin Jîyan Azadi” kent een radicale beladenheid die zich wil afzetten tegen het kapitalisme en imperialisme. Met andere woorden, het wil het gevecht aangaan met de algemene sociale status quo, wat al veel minder kan rekenen op begrip van de Westerse media. Het opportunisme en selectieve blindheid kent echter geen grenzen. Nominaal gewonnen zijn voor vrouwenrechten, tot wanneer de eigen belangen op het spel staan. Dit is bijvoorbeeld het verhaal van Zweden, dat tot voor kort het Koerdisch verzet tegen IS had ondersteund. De Zweedse overheid heeft plots de YPG en YPJ op de lijst van terroristische organisaties geplaatst. Het land wilde immers lid worden van de NAVO, en dat kon niet gebeuren zonder toestemming van Turkije. Dat zulke landen vanuit hun Westerse machtspositie “Woman, Life, Freedom” ophemelen en “Jin, Jîyan, Azadi” als terrorisme bestempelen, voelt dan ook als een slag in het gezicht van miljoenen vrouwen die reeds jaren strijden voor hun vrijheid.
Vrouwelijke solidariteit … een onbreekbare alliantie
De vrouwen in Iran, ongeacht hun herkomst, zijn solidair met elkaar en strijden hand in hand om het islamitische regime in Iran omver te werpen. De Koerdische vrouwen zijn enthousiast dat de slogan “Jin Jîyan Azadi” alle Iraanse vrouwen inspireert en moed geeft om de strijd aan te gaan. Laat dat net het punt zijn van Jineologie. Alle vrouwen horen vrij te zijn opdat de samenleving vrij kan zijn. Verdeeldheid zaaien tussen de Iraanse vrouwen zou hun zelfbevrijding uit het kolonialisme en westers kapitalisme verhinderen.
De strijd van al deze vrouwen gaat elke dag door en hun solidariteit groeit elke dag sterker. En geen enkel Westers lijstje zal daar iets aan veranderen. Jin Jîyan Azadi, Zan Zendagi Azadi, Women Life Freedom!