EPO gaf een vertaald werk uit getiteld Kapitalisme voor beginners, geschreven door Vivek Chibber. Een kort pleidooi om het boekje aan te schaffen!
Vivek Chibber doet misschien geen belletje rinkelen bij de doorsnee Belg. Nochtans is hij een gevierd auteur in de VS. Chibber is wat men noemt een unrepentant Marxist. Niet dat hij een nostalgicus is naar het reëel bestaande socialisme of teruggrijpt naar het idee van de ijzeren wetten van de geschiedenis. Maar Chibber onderstreept in al zijn bijdragen dat je onze huidige samenleving pas kan begrijpen volgens de primaire notie van de relatie tussen kapitaal en arbeid.
Chibber schreef zijn eerste internationale doorbraak met het werk Postcolonial Theory and the Specter of Capital (2013). Het boek is een brandende kritiek op het post-koloniale paradigma. Binnen de huidige progressieve academische wereld kan je grofweg twee grote stromingen ontwaren. Enerzijds zijn er de mensen die denken dat je op mondiaal vlak het kapitalisme noodzakelijkerwijs moet begrijpen doorheen de lens van de relatie tussen kapitaal en arbeid. Het bestaan van het principe van kapitaalsaccumulatie maakt dat zowel in Noord als Zuid de samenlevingen machtshiërarchieën kennen die grotendeels worden bepaald door het privaat bezit van de productiemiddelen, de controle over financiële netwerken en het vermarkten van arbeid en consumptiemiddelen. Anderzijds heb je de post-koloniale theorie, zoals neergepend door Gayatri Spivak, die stelt dat het kapitalisme an sich niet dermate alomvattend is. Het Zuiden onttrekt zich steeds aan de homogeniserende machine van het kapitaal. Het maatschappelijk leven daar moet steeds worden begrepen doorheen de lens van het oneindige verschil in identiteiten. Daarbij stellen post-kolonialen ook dat met het verwerpen van de primaire determinatie van het kapitaal de culturele bovenbouw van het Westen best kan verworpen worden. De Verlichting is pas een onderdrukkingsmechanisme voor de veronderstelde uniciteit van de identiteiten in het Zuiden. Universele emancipatie is per definitie verdacht. Chibbers broodnodige herwaardering van de notie van universaliteit en de primaire determinatie van het kapitaal is door wereldwijde aandacht onmiddellijk gekatapulteerd tot een werk uit het moderne filosofische canon.
Ruben Ramboer heeft een vertaling en herwerking afgeleverd van Chibbers nieuwe werk The ABCs of Capitalism. Een gepopulariseerde uitloper van zijn hoofdproject. De oorspronkelijke titel is een subtiele kwinkslag naar Nikolai Boekarins en Evgenji Preobrazhensky’s ABC van het communisme. Dit boekje uit 1920 had als doel om de bevolking van de jonge Sovjetstaat kennis te laten maken met de elementaire beginselen van het marxisme als analysemodel. Dergelijke vormen van volkseducatie pasten binnen het massale project om een analfabete boerensamenleving te emanciperen. De socialistische traditie van volksuitgaves over economische materies stamde reeds uit de twee vorige Internationales. Liebknecht, Bebel en Lassalle waren de eerste om korte samenvattingen van Marx’ economisch denken te laten circuleren onder haar leden. De IIde Internationale breidde deze activiteiten gevoelig uit. Sociaal-democratische partijen waren zich bewust van het belang om een kader aan volkseducatoren te creëren, die op hun beurt onderwijs verschaften aan (half-)analfabete arbeiders. Lezen is weten, en socialisten wisten militanten aan hen te binden door actief een gedeeld wereldbeeld te communiceren. Kaders schreven leerboeken over maatschappelijke vraagstukken voor hun volkshogescholen. Sterker nog, voormannen zoals Vandervelde of Kautsky vonden het een eervolle plicht om introducerende werken te schrijven. Kranten gaven goedkope pockets uit met toegankelijke samenvattingen tot de klassiekers van bijvoorbeeld Marx of Darwin. Gekende samenvattingen van Das Kapital, vertaald op mondiaal vlak, werden gepubliceerd met een miljoenenoplage. Gabriel Deville, Frans socialistisch parlementslid, schreef het werk Le Capital de Karl Marx: résumé et accompagné d’un aperçu sur le socialisme scientifique (1883). Men vond deze populaire inleiding tot Das Kapital terug in quasi alle Europese volkshogescholen, zelfs decennia nadien. Julian Borchardt, gekend vertaler van Marx’ werken, gaf op zijn beurt een samenvattingen uit, en dit bijvoorbeeld onder de toepasselijke titel The People’s Marx. Borchardt vatte de bestaansreden van dergelijke werkjes perfect samen:” It is certain that, in order to understand Marx, a much greater amount of time and labour is necessary than a mere layman can be expected to devote to the task.”
Vivek Chibber is dus onze nieuwe Deville of Borchardt. Het is een academicus die zijn tijd en energie heeft aangewend om complexe materies te hertalen in een populair werk. Want het is van urgent belang dat ook een groter publiek zich het abc van het kapitalisme eigen maakt. Mensen wetenschappelijk en toegankelijk voorlichten is een cruciale stap tot het winnen van het politieke en ideologische pleit. Het communiceren van een conceptuele analyse van onze eigen samenleving op een tegelijkertijd wetenschappelijke en toegankelijke wijze is een pijler voor wezenlijke maatschappelijke verandering.
In het eerste deel legt hij haarfijn uit wat de essentiële karakteristieken van het kapitalisme zijn: de relatie tussen kapitaal en loonarbeid, het bestaan van sociale klassen, de functies van de markt, de inherente tendens tot inkomensongelijkheid en het verband tussen privébezit van de productiemiddelen en de creatie van winst. In deel twee deconstrueert hij de mythe van de tegenstelling tussen markt en staat. De staat is een noodzakelijke speler om überhaupt een kapitalistische economische orde te hebben. Chibber spitst zich toe op de bureaucratische hiërarchie binnen de staat, de machtsrelaties tussen verschillende klassen en de bureaucratie, lobbygroepen en mechanismen van beïnvloeding, de contradictorische relatie tussen kapitalisme en democratie, de relatie tussen uitvoerende macht en economische spelers, en het belang van een sterke linkse politieke representatie om een democratisering van de staat te behartigen. In deel drie steekt hij van wal hoe historisch we zijn gekomen tot bepaalde vormen van sociale en politieke democratisering van de staat met de opkomst van de sociale welvaartstaten. In één woord samen te vatten: klassenstrijd. Alleen van onderop (de civiele sfeer) organiseren kan leiden tot wezenlijke emancipatorische projecten om ooit te komen tot een postkapitalistische samenleving. Alleen de massamobilisatie van de diverse segmenten van de werkende klasse is in staat om voldoende gewicht in te schaal te werpen om de ongelijke economische relaties tussen arbeid en kapitaal teniet te doen. Een werk van lange adem, waarbij vele obstakels binnen de werkende klasse zelve moeten overwonnen worden. Daarom dit boek, een obstakelruimer om werkende mensen te doen inzien welk systeem hun leven elke dag opnieuw bestuurt.
Vivek Chibber, Kapitalisme voor beginners. Berchem: Epo, 2019. 19,90€ Uitgegeven onder de redactie van het blad Lava. Te koop in de betere boekhandel of op lavamedia.be