Maak kennis met de fascinerende figuur van Miguel Hernández. Elvis Peeters, de groep Wilderman en Nederlandstalige, Franstalige en Spaanstalige kunstenaars stellen hem in een muzikaal poëzierecital voor aan een kosmopolitisch publiek.
Miguel Hernández
Miguel Hernández
De naam van de Spaanse dichter Miguel Hernández (1910 – 1942) doet bij weinig Vlaamse lezers een belletje rinkelen. Zo verwonderlijk is dat niet: pas in 2022 – 80 jaar na zijn dood in de kerkers van Franco – verschijnt de eerste Nederlandse vertaling van één van zijn bundels. Schrijver, zanger en performer Elvis Peeters vertaalde Liederen en gezangen van afwezigheid en eerdere gedichten, dat in maart 2022verschijnt bij Uitgeverij P in Leuven.
Miguel Hernández’ korte levensloop – hij was nog geen 32 toen hij overleed – leest als een romantisch-tragische roman, tegen de achtergrond van de Spaanse burgeroorlog. Geboren in Orihuela, op een twintigtal kilometer van de kust, was Miguel het derde kind van een gezin met zeven kinderen, dat het moest hebben van de inkomsten van de kudde geiten van zijn vader. Drie van zijn jongere zusjes zag hij al op heel jonge leeftijd overlijden – aan ondervoeding. De veelbelovende Miguel loopt tot zijn 14de school in een katholiek college: hij komt zelfs in aanmerking voor een studiebeurs. Maar zijn strenge vader ziet weinig heil in voortgezette studies. Hij wijst de beurs af en verplicht zijn zoon om zich voortaan te wijden aan het hoeden van zijn kudde en mee te werken in het familiebedrijf (melk bedelen, kaas maken, de geiten verzorgen. Maar tussen zijn geiten, in de bergen rond Orihuela, bleef Miguel lezen, zijn oren gedrukt op de buik van zijn beesten. Lezen, en schrijven ook… Aanvankelijk schrijft hij eerder bucolische gedichten in de stijl van de grote Spaanse klassiekers (Góngora, Cervantes, Lope de Vega, Bécquer…), maar al heel snel ontwikkelt hij een onmiskenbare, eigen poëtische stijl.
In 1931 trekt hij voor het eerst naar Madrid, waar hij zich poogt aan te sluiten bij de literaire intelligentsia van de hoofdstad – een initiatief dat weinig succes kent. Pas bij een tweede poging, in 1933, vindt hij werk in de stad – hij heeft dan net een eerste gedichtenbundel in druk gepubliceerd (Perito en lunas). In die periode wordt het verzet van conservatieve, ultrakatholieke en reactionaire krachten in Spanje steeds heftiger. Als een deel van het Spaanse leger vanuit de Spaanse kolonie Marokko een burgeroorlog ontketent, geeft Miguel Hernández zich op als vrijwilliger van het republikeinse leger, wordt hij lid van de communistische partij en vecht hij mee op verschillende fronten. Hij brengt het zelfs tot politiek commissaris van zijn militaire eenheid en trekt langs de frontlijnen om zijn makkers moed in te spreken in hun strijd tegen de door Hitler en Mussolini gesteunde opstandelingen. Ondertussen is Miguel ook getrouwd met zijn jeugdliefde Josefina Manresa, aan wie hij honderden liefdesgedichten zal wijden, met een – naar Spaanse normen – sterke erotische lading. Hun eerste zoontje sterft al na enkele maanden aan ondervoeding. Een tweede zoon komt ter wereld in een omgeving getekend door oorlog, honger en ontberingen.
Op het einde van de oorlog, wordt Miguel Hernández door gendarmes van de Portugese dictator Salazar opgepakt en overgeleverd aan de Spaanse Guardia Civil. Hij komt terecht in verschillende gevangenissen, wordt door de krijgsraad ter dood veroordeeld – een straf die later wordt omgezet in dertig jaar opsluiting – , wordt herhaaldelijk mishandeld en loopt, als gevolg van de ontberingen, tyfus en TBC op. In extremis gaat hij nog een kerkelijk huwelijk aan met Josefina Manresa: het Spaanse regime erkent zijn eerdere burgerlijk huwelijk niet. Miguel Hernández overlijdt in de gevangenis: hij is nog geen 32 jaar. Jarenlang zal de dictatuur van Franco zijn indrukwekkend werk – poëzie, toneelstukken, briefwisseling – doodzwijgen en de verspreiding ervan bemoeilijken. Pas aan het begin van de jaren 70 krijgen zijn leven en werk de verdiende erkenning, al is dat vaak te danken aan Spanjaarden die hun vaderland moesten ontvluchten en vanuit Zuid-America of Parijs de herinnering aan deze gepassioneerde figuur levendig houden.
Waarom zou je de bij ons weinig bekende Spaanse dichter Miguel Hernández willen kennen? In de eerste plaats omdat hij een groot Spaans dichter is, een evenknie van Federico García Lorca of Rafel Alberti. Zijn poëzie is helderder, volkser, directer en erotischer dan het werk van andere Spaanse dichters uit de twintigste eeuw. Zijn sociaal engagement en zijn betrokkenheid bij de soms miserabele leefomstandigheden van de Spaanse arbeiders en boeren is concreet, direct, militant en onverzettelijk. Zijn persoonlijke tragiek en zijn veel te korte leven spreekt generaties jongeren aan. Geen wonder dat teksten van Hernández veelvuldig op muziek werden gezet, zowel door Spaanse als door internationale artiesten (Victor Jara, Joan Baez, Paco Ibañez, Enrique Morrente). Tijdens de grote dictaturen in het Zuid-Amerika van de jaren 70 zijn teksten van Hernández de inspiratiebron voor tal van miltante en poëtische protestsongs. En als schrijver van liefdesgedichten gericht aan zijn vrouw of aan zijn volk kent Miguel Hernández in de Spaanse literatuur weinig concurrentie.