Amazon is rijker dan sommige naties op deze planeet. Het bedrijf is het terechte voorbeeld hoe het monopoliekapitalisme uit zijn voegen barst. De ongeziene concentratie en centralisatie van het kapitaal doet elke mythe van vrije marktwerking verbleken. Dit is het reëel bestaande kapitalisme. En Amazon doet er ook alles aan om elke zelforganisatie onder haar arbeiders te breken. Ze intimideren bijvoorbeeld hun werknemers door hen verplichten te kijken naar instructievideo’s over hoe ze syndicale geluiden op de werkvloer moeten verklikken aan het management. Met andere woorden, binnen de muren van Amazon zal je niet onmiddellijk het rijk van de vrijheid vinden. En toch ontstaat hier ook syndicaal verzet.
Stan De Spiegelaere is beleid- en onderzoeksdirecteur bij de vakbondsfederatie UNI Europa, gastprofessor aan de UGent en kernlid van Denktank Minerva
Jeff Bezos, de stichter van Amazon is rijk. Zeer rijk. Steevast staat hij bovenaan de lijstjes van rijkste mensen ter wereld, concurrerend met Elon Musk (Tesla), Bernard Arnault (LVMH) en Bill Gates (Microsoft). Naast de concurrentiestrijd om de eerste plaats in de rijke-mensen-ranglijst, streden Bezos en Musk in 2021 ook een race naar de ruimte uit, samen met Virgin baas Richard Branson. Deze race naar de ruimte inspireerde het DC Labor Chorus tot een satirisch nummertje genaamd “Billionaires into space”:
If they can send one billionaire up in space, why can’t they send them all?
If we think of a reason that we need you back here, we’ll be sure to give you a call!
Take your time, take your friends, hope you’re having a ball!
Maar naast satire is er de bittere realiteit: Bezos zijn ruimtereis werd grotendeels gefinancierd door ons: de consumenten die kopen op het platform van Amazon, de werknemers in de distributiecentra, de bestelbusjes en textielateliers, en ook wij, de belastingbetalers via overheidsopdrachten die het bedrijf binnenrijft. Zo eerlijk was Bezos wel bij zijn terugkomst uit de ruimte, toen hij zijn dank betuigde aan “every Amazon employee and every Amazon customer, because you guys paid for all this”.
In dit stuk schets ik de algemene maatschappelijke problematiek met een monopoliebedrijf zoals Amazon, en waarom het een absolute prioriteit is voor de internationale vakbeweging om binnen Amazon een syndicale beweging georganiseerd te krijgen, omdat deze strategie deel uitmaakt om het bedrijf te verplichten haar eerlijke bijdrage te laten betalen: #MakeAmazonPay.
Amazon: groter dan menig land
Als we aan Amazon denken, dan is het eerste wat in ons opkomt de digitale markplaats waar je zeer snel (en goedkoop) producten van over de hele wereld aan je deur kan laten leveren. Het internetplatform is dan ook het historisch startpunt van het bedrijf, en dan nog enkel met een focus op boeken. Maar wat begon als een online boekenwinkel (met de slogan: “world’s largest bookstore”), werd al snel een marktplaats voor ongeveer alles wat er op de markt te vinden valt (met de slogans: … “and you’re done” of “from a to z”). De online marktplaats is nog steeds het uithangbord van het bedrijf, maar de bedrijfsactiviteiten zijn ondertussen enorm gediversifieerd. Een niet-exhaustief lijstje van producten en diensten geeft een beeld weer hoe omvangrijk het bedrijf ondertussen is. Amazon heeft naast de online winkel natuurlijk ook Kindl (e-reader), Amazon Prime (ondermeer de streamingdienst die recent MGM studio kocht), Rekognition (gezichtsherkeningssoftware), Ring (digitale deurbellen met allerlei snufjes), Alexa (voice assistant), Amazon Mechanical Turk (crowd-sourcing platform), Amazon Air (cargo luchtvaartbedrijf) en Whole Foods (supermarkten). Niet onder het bedrijf Amazon, maar ook in het bezit van Jeff Bezos, is er nog Blue Origin (luchtvaartbedrijf) en The Washington Post (krant).
Ongetwijfeld ben ik nog veel producten vergeten op te sommen, maar één deel van het bedrijf Amazon mag niet ontbreken: Amazon Web Services (AWS), dat cloud- en webdiensten levert aan bedrijven en organisaties. Omdat Amazon als een van de eersten het potentieel van het cloud-gebeuren inzag, heeft het momenteel ongeveer 40% van de totale cloud-markt in handen. Ver boven Microsoft (20%), Google (6%) en anderen. AWS is de kip met de gouden eieren voor Amazon, aangezien de winstmarges uitzonderlijk hoog zijn. Ondertussen zijn de cloud-diensten goed voor meer dan de helft van de winstvorming bij Amazon. Volgens sommigen zouden die winsten gebruikt worden om verliezen bij de andere activiteiten te compenseren, en Amazon op die manier in staat stellen om aan bodemprijzen producten aan te bieden. Volgens schattingen zou Amazon momenteel een kleine 1.5 miljoen werknemers in dienst hebben over de hele wereld. Dat is meer dan de totale bevolking van landen zoals Malta, Luxemburg, Cyprus of Estland. Als je kijkt naar de waarde van het bedrijf, dan is het meer waard dan wat een land zoals Hongarije of Griekenland in één jaar produceert. Amazon is een gigant geworden.
Amazon: groeiend belang in publieke dienstverlening
En wat tot nu toe onder de radar bleef, is dat Amazon ook zeer actief is binnen de publieke dienstverlening. Meer en meer overheidsdiensten en -bedrijven stappen over op cloud en werken daarvoor samen met Amazon. Met UNI Europa gingen we recent op zoek naar de stroom van belastinggeld naar de multinational via openbare aanbestedingen. Op basis van publieke data, en enkel kijkend naar rechtstreekse contracten (en dus een onderschatting), maakten we een berekening dat neerkwam op € 1.3 miljard in Europa. Opmerkelijk, in sommige landen (het Verenigd Koninkrijk en Denemarken) beheert Amazon de data van (o ironie) de Ministeries van Financiën, terwijl het amper belastingen betaalt. Ook opvallend, een groot deel van de cloud van de Europese Unie draait op AWS, terwijl dezelfde EU verschillende rechtszaken heeft lopen tegen het bedrijf voor concurrentievervalsing.
AWS heeft duidelijk geld geroken in de publieke markt en promoot actief zijn cloud-diensten voor overheidsinstellingen. Zonder nodige interventie wordt Amazon een deel van de essentiële openbare infrastructuur van onze landen.
Werken bij Amazon: work hard, have fun, make history
De omvang van Amazon is een probleem op zich, maar de manier waarop het bedrijf omgaat met zijn (miljoenen) werknemers maakt het probleem des te groter. “Work hard, have fun, make history” is een van de slogans bij Amazon. Klopt dit met de realiteit? Er is redelijk wat geweten over de werkomstandigheden in de Amazon distributiecentra (fulfilment centers), maar helaas veel minder over de andere divisies van het bedrijf. Op het eerste zicht is werken in een Amazon distributiecentrum een goede deal. Het bedrijf gaat er prat op zijn centra te bouwen in regio’s met een hoge werkloosheid en bovengemiddelde lonen aan te bieden. Er bestaat dan ook veel interesse om bij Amazon aan de slag te gaan. Ook in Europa. Zo werd me verteld dat er lange rijen stonden bij het rekruteringsbureau dat recent een heel aantal jobs aanbood voor Amazon in Nederland. De verloning is goed, maar de arbeidsomstandigheden en de werkdruk zijn niet benijdenswaardig. Over de jaren heen hebben vele onderzoeksjournalisten en onderzoekers Amazon werknemers geïnterviewd of zijn er zelf aan de slag te gaan. Ik kan enkele werken aanraden om een zicht te krijgen op de materie: “The cost of free shipping. Amazon in the global economy” of John Hollands Notes from below om getuigenissen uit eerste hand te lezen.
In een recent rapport wordt gesproken van het Amazon Panopticon, verwijzend naar de manier waarop Amazon zijn werknemers in de gaten houdt en controleert. Niet enkel in de warenhuizen, maar ook de koeriers worden voortdurend gevolgd in hun doen en laten, tot op de seconde. Frederick Taylor zou er natte dromen van krijgen. In de warenhuizen bepalen scanners op een quasi totale manier welke de gechronometreerde taken de medewerkers moeten uitvoeren. Willen ze plassen, eten of gewoon even pauzeren, dan wordt dit geregistreerd als Time off Task, en die moet geminimaliseerd worden, zo niet dreigt er ontslag. Het tempo in de warenhuizen is dan ook verschroeiend. Een ex-werknemer van Amazon verwoordde het veelzeggend: “We worden niet behandeld als mensen, we worden zelfs niet behandeld als robots, we worden behandeld als deeltjes data”.
Werken voor Amazon
Maar de sociale impact van Amazon gaat een stuk verder dan zijn eigen werknemers in de distributiecentra. In de hele waardeketen ontwaren we dezelfde soort problemen. Het geleverde werk in het distributiecentrum is pas de eerste stap. Nadien komt de afhandeling en de bekende snelle levering van het pakketje aan uw deur. Aan-huis leveringen bestonden al voor Amazon, maar het is deze multinational die een zeer snelle levering van pakketjes als de standaard installeerde. Het distributiemodel verschilt op die manier volledig in vergelijking met voorgaande concurrenten. Voor traditionele spelers is de winkel het laatste punt, voor Amazon is het uw huis. Bij traditionele spelers zijn de laatste werknemers winkelbedienden in grootwarenhuizen of kleine winkels, bij Amazon zijn het chauffeurs in kleine busjes. De levering wordt door Amazon zelf (Amazon Flex) of door zogenaamde partners (Delivery Service Partners) verzorgd. In de VS mogen die partners maximum een 40-tal bestelbusjes bezitten, op die manier wil Amazon elke vorm van vakbondsactiviteit weren. Werknemers bij Amazon Flex en bij de partners worden vaak als (schijn)zelfstandigen aangeworven, waardoor zij een groot deel van de risico’s moeten dragen. Wat dat precies inhoudt, kan je zien in de Ken Loach film “Sorry we missed you” van 2019.
Het gewijzigd distributiemodel met als eindstation uw drempel, en het gebruik van vooral flexibele werkkrachten, wordt daarbij weleens de amazonificatie van de logistiek genoemd, omdat ook andere bedrijven (denk aan bol.com) vaak niet anders kunnen dan instappen in een vergelijkbaar model. Ook aan de andere kant van de waardeketen heeft Amazon een impact. In de VS is Amazon momenteel een van de belangrijkste verdelers van kleren en mode. Het koopt die kleren in bij honderden textielfabrieken over de hele wereld, en de omstandigheden in die ateliers zijn ronduit slecht. Werknemers worden (alweer) ontmoedigd om zich te organiseren. Indien ze dat toch doen, dan dreigt er ontslag. Recent ontsloeg een toeleverancier van Amazon niet minder dan 1200 werknemers omdat ze zich lid gemaakt hadden van een vakbond. Bij de productie van Amazon Alexa en Kindle in China worden er 60-uren weken geklopt, zonder de extra overuren in acht te nemen, aan illegaal lage lonen. De impact van Amazons beleid wordt rechtstreeks gevoeld bij haar werknemers, maar ook onrechtstreeks binnen haar gehele globale waardeketen.
Werken met Amazon
Toen Amazon zich in de jaren 90 de slogan “World’s largest bookstore” aanmat, kreeg het een rechtszaak te verwerken van Barnes & Noble. Volgens die laatste was Amazon helemaal geen boekenwinkel, maar enkel een tussenpersoon, een platform waarop bedrijven en mensen boeken kunnen verkopen. En dat doet het bedrijf nog steeds: een platform bieden aan bedrijven om hun zaken aan de man te brengen. Ik raad iedereen eens aan om wat boeken en podcasts over Amazon op te zoeken, en zich te verbazen over hoeveel er bestaan met tips over verkopen en rijk worden via het Amazon-platform. Daar is Amazon ook zeer trots op. Het corporate cynisme verpakt in holle slogans kan zeer hoge toppen scheren bij het bedrijf. Enkele maanden geleden lanceerde het zelfs een sociale media campagne, waarin Amazon beweerde een belangrijkste steun te zijn voor kleine en middelgrote ondernemingen. Het monopoliekapitalisme als helper van de KMO, we leven werkelijk in een ideologisch spiegelpaleis. Het tragische deel van het verhaal is dat er nog steeds mensen bestaan die deze doublespeak daadwerkelijk geloven.
De waarheid is helaas een stuk minder glamorous. Op dit moment loopt er een Europees onderzoek naar concurrentievervalsing door Amazon. In het kort, Amazon biedt zijn website aan als platform, en kan op die manier observeren welke producten goed verkopen. Die producten gaat Amazon vervolgens zelf aanbieden tegen scherpere prijzen. Doordat Amazon zowel een platform is voor verkopers, alsook zelf zaken verkoopt op zijn eigen platform, vervalst het met andere woorden de concurrentie in zijn eigen voordeel. Amazon neemt dus kleine spelers mee in een dodelijke competitie. Een competitie die oneven is aan de start, vermits Amazon alle marktmacht bezit om de kleintjes de nek om te wringen.
Organiseren binnen Amazon
Amazon is dus een monopolistisch bedrijf die zich een grote rol aanmeet in de publieke dienstverlening. Daar waar Amazon voet aan wal zet, ontstaan problemen wat betreft arbeidsvoorwaarden en werknemersrechten. Het is dan ook logisch dat binnen Amazon organiseren een absolute prioriteit is voor de globale vakbondsbeweging. Maar dit is absoluut geen lachertje. Het bedrijf staat ervoor bekend om alle legale en minder legale instrumenten te gebruiken om vakbondsorganisatie te voorkomen, te beperken en/of te onderdrukken. Dat doen ze door de inzet van privédetectives en ex-militairen die potentiële vakbondsactiviteit moeten identificeren en neutraliseren. Dat doen ze ook door massaal in te zetten op het overtuigen van werknemers waarom vakbonden niet nodig zijn. Op het internet kan je video’s vinden die Amazon managers te zien krijgen over hoe ze vakbondsaanwezigheid moeten opmerken en rapporteren: “Warn HR management about associates (werknemers, nvdr) when they use words associated with unions … such as “living wage” or “stewards””. En recent besliste het Amerikaanse NLRB (National Labour Relations Board) dat een syndicale verkiezing in Alabama overgedaan moeten worden wegens onregelmatigheden.
Een andere manier waarop het bedrijf vakbonden weert, is het geven van vertrekpremies om de zoveel tijd. Mensen die het bedrijf willen verlaten, krijgen dus een kleine aanmoediging. Alle misnoegden verlaten dus Amazon, en op die manier raakt het bedrijf niet syndicaal georganiseerd. Dit is een managementtechniek komende uit landen zoals Brazilië, waarin HR de opdracht krijgt om elk jaar tien procent van het personeelsbestand te ontslaan. Dit is dus de Amerikaanse context. In Europa is de situatie (een beetje) anders. Hier bestaan meer strikte regels rond syndicale vertegenwoordiging, en is er dus minder ruimte voor ontwijking. In Frankrijk en Duitsland zijn ondernemingsraden juridisch verplicht, en op Europees niveau wordt momenteel onderhandeld over een Europese Ondernemingsraad. Maar in Duitsland bijvoorbeeld worden echte onderhandelingen nog steeds vermeden. Enkel in Italië zijn er onderhandelingen, en werd er (na een nationale staking) een akkoord gesloten.
Amazon zal transnationaal georganiseerd worden of niet
Het Italiaanse voorbeeld is duidelijk: enkel door actie zal een bedrijf als Amazon gedwongen worden om te onderhandelen. En die actie moet noodzakelijkerwijs transnationaal en gecoördineerd zijn. Waarom? Omdat er in Amazon zoiets bestaat als network redundancy. Het idee is dat Amazon werkt met een combinatie van veel overlappende distributiecentra om op die manier alle regio’s te kunnen bedienen, met een (bijna) volledig geautomatiseerd systeem van allocatie van bestellingen bij distributiecentra. Het komt erop neer dat als er in één centrum een probleem de kop opsteekt (slecht weer, technisch defect, gebrek aan personeel, te veel orders of een staking), er met een eenvoudige druk op een knop alle bestellingen verplaatst kunnen worden naar andere distributiecentra. Door in te zetten op een slim netwerk wordt elk deeltje van dat netwerk op zich misbaar.
Het gevolg voor werknemersorganisaties laat zich raden. Organiseren, mobiliseren en actie voeren in één distributiecentrum is ineffectief. Zelfs een langdurige staking in enkele centra zal niet gevoeld worden door de consument en amper schade toebrengen aan Amazon. Enkel gecoördineerde acties in een hele regio, een heel land of internationaal kunnen iets betekenen. Hetzelfde fenomeen hebben we gezien bij die andere anti-syndicale multinational Ryanair enkele jaren geleden. Nationale acties en stakingen werden effectief gecounterd door de luchtvaartmaatschappij door personeel en vliegtuigen uit andere bases in te vliegen en de vluchten alsnog uit te voeren. De consument merkte amper iets, de kost voor het bedrijf bleef beperkt en de acties waren dus een slag in het water. Dat veranderde in 2018 toen er transnationaal gecoördineerde acties op poten werden gezet met eenvormige eisen en een dure eed van de vakbonden om te blijven actievoeren tot overal aan de eisen werd voldaan. Dergelijke acties leidden wel tot vluchtannuleringen en zetten het bedrijf ertoe aan om vakbonden te erkennen en de correcte arbeidswetgeving toe te passen.
Amazon: internationale topprioriteit voor vakbondsorganisatie
Het is dan ook geen toeval dat Amazon een topprioriteit is voor de internationale vakbondsorganisatie UNI Global Union (globale federatie van vakbonden uit de dienstensectoren). De internationale vakbondsfederatie heeft daarvoor een netwerk opgezet van nationale vakbonden en activisten: de Amazon global trade union alliance. Naast deze alliantie van vakbonden werd vorig jaar een brede coalitie samengebracht van vakbonden, progressieve organisaties, milieuorganisaties etc. onder de slogan #makeamazonpay. Zowel de alliantie als de coalitie proberen Amazon onder druk te zetten om werkomstandigheden te verbeteren, om te stoppen met het gebruik van schijnzelfstandigen, om onderhandelingen aan te gaan met vakbonden, om in te zetten op klimaatneutraal produceren, om correcte belastingen te betalen en om de privacy van werknemers, consumenten en burgers te respecteren. Op Black Friday 2021 werd daarvoor internationaal actie gevoerd. In Nepal, Duitsland, Canada, Argentinië, Nederland, Polen en Brussel werden acties opgezet: van stakingen, piketten, symbolische protesten tot demonstraties.
De aandacht en actie rond Amazon werpt zijn vruchten af. In de VS moet het bedrijf vakbondsverkiezingen opnieuw houden wegens schendingen van werknemersrechten, in Europa wordt gewerkt aan allerlei vertegenwoordigende structuren, en in Italië is er zelfs een heuse collectieve arbeidsovereenkomst met het bedrijf gesloten. Maar de weg is nog lang, met vele obstakels en hindernissen. De gigantische omvang van het bedrijf geeft het een enorme machtsvoorsprong, maar met volgehouden acties van werknemers, internationale solidariteit, druk van ngo’s, burgers en consumenten, keuzes van beleidsmakers en satirische liedjes van Amerikaanse koren komen we er zeker: Make Amazon Pay.